Editorial

રાજકીય પક્ષોને મળતા દાન બાબતે પારદર્શકતા

રાજકીય પક્ષોને મળતા દાન સંદર્ભમાં જનતાને મળતી તમામ માહિતી સ્વાગત યોગ્ય છે. રાજકારણમાં કયાંથી પૈસા આવી રહ્યા છે, તેની સંપૂર્ણ માહિતી દેશના નાગરિકોને હોવી જોઈએ. ઍસોસિયેશન ફૉર ડેમોક્રેટિક રિફોર્મ્સ (એડીઆર)ના તાજા અહેવાલમાં જણાવાયું છે કે કયા પક્ષને સૌથી વધુ કૉર્પોરેટ ડોનેશન મળ્યું છે, આ ઉપરાંત, એ પણ જાણી શકાય છે કે કોને સૌથી વધુ ડોનેશન મળ્યું છે. કેન્દ્રમાં સત્તાધારી ભાજપને સૌથી વધુ ડોનેશન મળ્યું છે, એ આશ્ચર્યની વાત નથી. કૉર્પોરેટ દુનિયામાં સત્તારૂઢ કે સશક્ત સમૂહની સાથે ઊભા રહેવાનું ચલણ બહુ જૂનું છે. પાંચ રાષ્ટ્રીય પક્ષોમાં ભાજપને સૌથી વધુ 1,573 કૉર્પોરેટ દાતાઓ પાસેથી 698 કરોડ રૂપિયા મળ્યા છે. બીજા નંબરે દેખીતી રીતે જ કૉંગ્રેસ છે, જેને 122.5 કરોડ રૂપિયા ડોનેશનમાં મળ્યા છે. ભાજપને નાણાકીય વર્ષ 2018-19માં કુલ 742.15 કરોડ રૂપિયાનું ડોનેશન મળ્યું હતું, જેમાંથી લગભગ 698 કરોડ રૂપિયા કૉર્પોરેટ સેક્ટર તરફથી આવ્યા હતા. ભાજપના ડોનેશનમાં કૉર્પોરેટની ભાગીદારી 90 ટકાથી વધુ છે, તો કૉંગ્રેસના ડોનેશનમાં 80 ટકાથી વધુ છે. એ પણ નોંધવા જેવી વાત છે કે, તાતા સમૂહનું ‘પ્રોગ્રેસિવ ઇલેક્ટેરલ ટ્રસ્ટ’ દેશમાં રાજકીય ડોનેશન આપવાના મોરચે સૌથી આગળ છે. રાજકીય પક્ષોને ડોનેશન આપતી તમામ કંપનીઓની માહિતી દેશના નાગરિકોને હોવી જોઈએ. રાજકીય પક્ષોને ડોનેશન કે સરકારી મદદની જરૂર પડતી હોય છે. જો કે આપણા દેશમાં સરકારી મદદની જોગવાઈ નથી, આથી પક્ષો ડોનેશન પર મદાર રાખે છે. અગાઉ ડોનેશન વિશેની વિગતવાર માહિતી ઉપલબ્ધ નહોતી થતી, પરંતુ હવે કેટલીક સંસ્થાઓ ચૂંટણી ડોનેશન કે પૈસા પર નજર રાખવાનું કામ વૉચડૉગ તરીકે કરે છે.

રાજકીય પક્ષોને પણ માહિતી અધિકારના દાયરામાં લાવવાની ચર્ચા ચાલી હતી, જો કે આ થઈ શક્યું હોત તો ભારતીય લોકતંત્રની ચમક ઓર વધી હોત. હાલ જે વ્યવસ્થા છે તેમાં 20,000 રૂપિયાથી વધુનાં ડોનેશનો હિસાબ જ સામે આવે છે તેનાથી ઓછાં ડોનેશન વિશે માહિતી મેળવવી ઘાસની ગંજીમાંથી સોય શોધવા જેવું છે. રાજકારણમાં આવનારા એક એક પૈસાનો હિસાબ સાર્વજનિક થવો જોઈએ, પરંતુ રાજકીય પક્ષોને આના માટે તૈયાર કરવામાં હજી ઘણો સમય લાગે એમ છે. હાલ સ્થિતિ એ છે કે મોટી કંપનીઓ સીધા પોતાના નામથી ડોનેશન આપવાનું પસંદ નથી કરતી. અલગ કંપની, સંસ્થા કે ટ્રસ્ટ બનાવીને ડોનેશન આપવાની પરંપરા નવી શંકાને જન્મ આપે છે. એડીઆરના હેવાલ અનુસાર 2012-13થી 2018-19ના છ વર્ષમાં ભાજપને કુલ 2,319 કરોડ રૂપિયા, કૉંગ્રેસને 376.02 કરોડ અને રાષ્ટ્રવાદી કૉંગ્રેસને 69.81 કરોડ, તૃણમૂલ કૉંગ્રેસને 45.02 કરોડ રૂપિયા મળ્યા છે. એડીઆરના માધ્યમથી બહાર આવેલા આ આંકડા ભારતીય રાજનીતિની અધૂરી છબી દર્શાવે છે. ગઠબંધનની સરકારોમાં ક્ષેત્રીય પક્ષોનું મહત્ત્વ પણ વધ્યું છે, આથી માત્ર ચાર કે પાંચ રાષ્ટ્રીય સ્તરના પક્ષ જ શા માટે, દેશના બધા સક્રિય પક્ષોનો હિસાબ-કિતાબ લોકોની સામે આવવો જોઈએ, એ સમયની માંગ છે.

મહિલા માટે ઉતરતાં વેણ

મધ્યપ્રદેશના પૂર્વ મુખ્યમંત્રી કમલનાથે રાજ્યના પ્રધાન ઇમરતી દેવી માટે ‘આઈટમ’ જેવા ઉતરતા-હીણ વેણ ઉચ્ચાર્યા છે એ આજના રાજકારણની શરમ છે. રાજકીય નેતાઓ મહિલાઓ વિશે આવા વેણ ઉચ્ચારે એવી આ પહેલી ઘટના છે. સોનિયા ગાંધી વિશે ઉતરતી ભાષામાં વાત ઘણીવાર થઇ છે. શશિ થરૂરની પત્ની સુનંદા પુષ્કર વિશે પણ ભાજપ દ્વારા ઉતરતી ટિપ્પણીઓ થઇ છે. રાજકારણમાં અન્ય ક્ષેત્રોની જેમ મહિલાઓનો સ્વીકાર કરવામાં હીચકીચાટ જોવા મળે જ છે. એમાં દલીત-પછાત જાતિઓમાંથી આવતી મહિલાઓ પ્રત્યે વલણ વધુ ખરાબ જોવા મળે છે. કમલનાથના નિવેદન સામે ભાજપે વિરોધ કર્યો એ વાજબી છે. ઇમરતી દેવી દલીત મહિલા છે. મધ્યપ્રદેશના મુખ્યમંત્રી શિવરાજસિંહે વિરોધ કર્યો અને કોંગ્રેસ કાર્યકારી પ્રમુખ સોનિયા ગાંધીને પત્ર લખી કમલનાથ સામે પગલાં લેવા કહ્યું. રાહુલ ગાંધીએ કમલનાથના નિવેદનને અયોગ્ય ઠરાવ્યા પછીય કમલનાથ માફી માગવા તૈયાર નથી એ વધુ શરમજનક છે.

બહુજન સમાજ પક્ષનાં સુપ્રીમો માયાવતીએ કૉંગ્રેસ મોવડીમંડળને મહિલાના અપમાન અંગે માફી માગવા કહ્યું છે. જ્યારે રાષ્ટ્રીય મહિલા પંચનાં અધ્યક્ષ રેખા શર્માએ કહ્યું છે કે તેઓ કૉંગ્રેસ નેતાને નોટિસ મોકલશે. ચૂંટણી પંચને પણ માહિતી આપશે. ઈમરતી દેવીનું કહેવું છે કે પછાત વર્ગની મહિલા માટે આ રીતે સંબોધન કરવું ઉચિત નથી. તેમનામાં બોલવાની સભ્યતા નથી. મુખ્ય પ્રધાનપદેથી દૂર થયા પછી તેઓ માનસિક સંતુલન ખોઈ બેઠા છે. કમલનાથ પર એસસી-એસટી ઍક્ટ હેઠળ કાર્યવાહી નહીં થાય તો હું જીવ આપી દઈશ. કેન્દ્રીય પ્રધાન સ્મૃતિ ઈરાનીએ કહ્યું છે કે, આવું પહેલીવાર નથી, આ પૂર્વે પણ કૉંગ્રેસ નેતાએ આ પ્રકારની વાત ઉચ્ચારી છે. દિગ્વિજય સિંહે પોતાના જ પક્ષની એક મહિલા નેતા માટે કેવા પ્રકારની અભદ્ર ટિપ્પણ કરી હતી મને સમજાતું નથી કે ગાંધી પરિવાર આ મુદ્દે મૌન સાધી લીધું છે. કમલનાથ વિરુદ્ધ ગાંધી પરિવાર કોઈ કાર્યવાહી નહીં કરે.

અહીં ઉલ્લેખ કરવો ઘટે કે ભૂતપૂર્વ કેન્દ્રીય પ્રધાન શ્રીપ્રકાશ જાયસ્વાલે પત્નીઓને લઈ અભદ્ર ટિપ્પણી કરી હતી. કૉંગ્રેસ નેતા ફૂલાસિંહ બરૈયાએ એસસી વર્ગના લોકોને સુવર્ણોની મહિલાઓથી બીજા લગ્ન કરવા ઉશ્કેરણીજનક નિવેદન આપ્યું હતું. હાલમાં જ મધ્ય પ્રદેશના વિપક્ષના ભૂતપૂર્વ નેતા અજયાસિંહે ઈમરતી દેવીને જ સંબોધિત કરતા તેઓ જલેબી હોવાનું કહ્યું હતું. આમ મહિલાઓ વિરુદ્ધ અભદ્ર ટિપ્પણી કરવામાં કૉંગ્રેસ નેતાઓની યાદી લાંબી થતી જાય છે. ભાજપના એક નેતાએ પણ આવા વેણ ઉચ્ચાર્યા છે.

લાગે છે કે રાજકારણમાં નૈતિક મૂલ્યો અને મર્યાદાનું હવે કોઈ સ્થાન રહ્યું નથી. એક તરફ રાજકારણમાં મહિલાઓને આગળ લાવવાની વાત થાય છે, તો બીજી બાજુ મહિલાઓ વિરુદ્ધ શરમજનક નિવેદનો આપવામાં કશું બાકી રખાતું નથી. મધ્ય પ્રદેશમાં જે બન્યું તેમાં આશ્ચર્યની વાત એ છે કે આ મુદ્દા પર સોનિયા અને પ્રિયંકા ગાંધીનું જ મૌન પણ અકળાવનારૂં છે.