Editorial

બૈરૂત બંદરે અરેરાટી

થોડા દિવસ અગાઉ મીડિયા અને સોશિયલ મીડિયા પર ભયંકર વિસ્ફોટના દૃશ્યોએ આખી દુનિયામાં ભારે અરેરાટી જગાવી હતી. લગભગ 135થી વધુ નિર્દોષ લોકોનો ભોગ લેનારા અને ભારે નુકસાની સર્જનારા આ ધડાકા સદ્ભાગ્યે બોંબ વિસ્ફોટના ન હતા. પરંતુ પશ્ચિમ એશિયાના યુદ્ધગ્રસ્ત દેશો પૈકીના લેબેનોનની રાજધાની બૈરૂતના બંદર પર થયેલા આ ધડાકા અણુ બોંબના વિસ્ફોટ જેવા ભયંકર હતા. માત્ર થોડી મિનિટોના અંતરથી થયેલા બે ધડાકા પૈકીનો બીજો વધુ ખતરનાક હતો. થોડા સમયમાં જ આ બનાવના કારણના તારણ પણ સામે આવ્યાં જેમાં આ ધડાકા કોઇ હુમલાની સાથે જોડાયેલા નહીં, પણ માનવસહજ લાપરવાહીને લીધે અકસ્માતે થયાની વિગતો સામે આવી છે. વાત એમ બની હતી કે લગભગ સાતેક વર્ષ અગાઉ બૈરૂત બંદરે લેબેનોનના કસ્ટમ અધિકારીઓએ એમોનિયમ નાઇટ્રેટ ભરેલા એક રશિયન જહાજને અટકાવ્યું હતું. જ્યોર્જિયાથી મોઝામ્બિક જતાં આ જહાજ પાસે જરૂરી દસ્તાવેજ ન હોવાને લીધે તેના પર દંડ કરાયો હતો. જહાજના માલિકોએ આ દંડ ભરવાનો ઇન્કાર કરતાં તેમાં લદાયેલાં એમોનિયમ નાઇટ્રેટના જથ્થાને બૈરૂત બંદરે ઉતારી લેવાયો હતો. આમ તો ખાતર તરીકે ઉપયોગમાં લેવાતું આ રસાયણ મૂળમાં ભારે વિસ્ફોટક હોય છે. બૈરૂતના ગોદામોમાં વર્ષોથી પડયાં રહેલાં આ વિસ્ફોટક ખાતરની બાજુમાં તાજેતરમાં બંદર પર મોટાપાયે ફટાકડાની આયાત થઇ હતી. આ ફટાકડાને ઉતારતી વેળાએ અથવા ગોદામમાં રખાતી વેળાએ સલામતીના નિયમોનું પાલન થયું નહીં અને આ ભારે ગમખ્વાર અકસ્માત સર્જાયો. લેબેનોનને આ બનાવથી લગભગ ત્રણ અબજ ડોલરનું નુકસાન ગયું છે. પ્રાથમિક રીતે બંદર સાથે સંકળાયેલા જવાબદારોની અટકાયત કરાઇ છે. જોકે બનાવની ઝીણવટભરી તપાસ બાદ જ સત્ય વધુ સ્પષ્ટ રીતે સામે આવી શકશે. વિશ્વભરમાં વિકાસની સાથે તાલ મિલાવે એવી ઔદ્યોગિક સલામતીની ઊણપો સતત સામે આવતી જાય છે. તેમાં પણ ત્રીજા વિશ્વના દેશો પાસે આવી સલામતી માટે પૂરતી વ્યવસ્થાનો ભારે અભાવ રહ્યો છે. ખરેખર તો તમામ દેશોએ બંદરો અને મોટા ઔદ્યોગિક વિસ્તારોમાં સલામતી માટે વૈશ્વિક સ્તરના આયોજન માટે મનોમંથન પર ધ્યાન આપવાની જરૂરત છે.

ઘોર બેદરકારી

સુરતની તક્ષશિલાની ઘટના માંથી કોઈ બોધપાઠ લેવાયો નહિ

અમદાવાદની શ્રેય કોવિડ હોસ્પિટલમાં આગ લાગવી અને એમાં આઠ દર્દીઓના મૃત્યુ થવા એ ઘટના અતિ દુ:ખદ છે અને ઘોર બેદરકારીનો પુરાવો પણ છે. કોરોના મહામારીથી લોકો ત્રસ્ત છે, ડરેલા છે અને એમાં આવી ઘટના બને એ તો દાઝયા પર ડામ સમાન છે. સુરતમાં ગયા વર્ષે એકાદ વર્ષ પહેલા તક્ષશિલા આર્કેડમાં આગ લાગી હતી અને ત્યાં ચાલતા કાચિંગ ક્લાસમાં નાસભાગ મચી હતી અને 22 વિદ્યાર્થીઓ મૃત્યુ પામ્યા હતા ત્યારે ફાયર સેફટીનો મુદો બહુ ચર્ચાયો હતો પણ એક વર્ષ બાદ પણ લાગે છે કે એ ઘટનામાંથી તંત્રે કોઈ બોધપાઠ લીધો નથી. અમદાવાદની શ્રેય હોસ્પિટલમાં મધરાત બાદ આગ લાગે છે અને આઈસીયુમાં રહેલા દર્દીઓ મૃત્યુ પામે છે એનું કારણ એ કે, હોસ્પિટલમાં ફાયર સેફટીની પૂરતી વ્યવસ્થા જ નહોતી. બહાર નીકળવાનો દરવાજો પણ એક જ હતો. હોસ્પિટલમાં ફાયર સેફટી અપૂરતી હોય એ તો ઘોર અને ગુનાઇત બેદરકારી ગણાય અને આ ઘટના બાદ ગુજરાતભરમાં ફાયર સેફટી ઓડીટ માટે ધડાધડ સૂચનાઓ આપી ત્યારે ખ્યાલ આવ્યો છે કે, એવી તો અનેક કોવિડ હોસ્પિટલ છે જ્યાં આવું કોઈ ઓડીટ થયું જ નથી. કોઈ એનઓસી જ લેવાયું નથી. સુરતમાં જ્યાં ગયા વર્ષે ઘટના બની હતી ત્યાં પણ 13 હોસ્પિટલ એવી છે જેણે ફાયર એનઓસી લીધું નથી. રાજકોટમાં કોવિડની સારવાર કરતી 14 હોસ્પિટલ છે એમાંથી માત્ર 5 હોસ્પિટલમાં જ એનઓસી લેવાયું છે. અમદાવાદમાં પણ આવી સ્થિતિ છે. કોઈ પણ મોટી બિલ્ડીંગ હોય પછી એ કોમર્શિયલ હોય કે પછી હોસ્પિટલ કે શિક્ષણ સંસ્થાઓ બધે ફાયર સેફટી ઓડીટ ફરજીયાત છે. કોવિડ હોસ્પિટલને મંજૂરી અપાય તો એમાં ફાયર સેફ્ટીનો મુદ્દો કેમ ના ઉમેરાયો કે પછી હોસ્પિટલ દ્વારા એનઓસી કેમ ના લેવાયું એ પ્રશ્નનો જવાબ મળવો જોઈએ. આ માટે જે તે સંસ્થાપન અને તંત્ર બંને સરખી રીતે જવાબદાર છે કારણ કે અહીં માનવ જિંદગીનો સવાલ આવે છે. હવે તંત્ર અને જે તે સંસ્થાપન બહાનાબાજી કરે એ ચલાવવું ના જોઈએ. સરકારે આ ઘટનાની તપાસના આદેશ આપ્યા છે એ આવકાર્ય છે અને વડાપ્રધાન નરેન્દ્ર મોદી અને મુખ્યમંત્રી વિજયભાઈ રૂપાણીએ આ ઘટના પ્રત્યે સંવેદના વ્યક્ત કરી અને મૃતકો તથા ઈજાગ્રસ્તોને આર્થિક સહાય જાહેર કરી એ પણ આ આવકાર્ય છે પણ સુરતની ઘટના બાદ પણ તપાસ નિમાઈ હતી એના હેવાલનું શું થયું? એ પછી રાજ્યભરમાં કેમ ફાયર સેફટીના નિયમોનો કડકાઈથી અમલ ના થયો? એ પ્રશ્નોના જવાબ મળતા નથી. અમદાવાદની ઘટનામાં સંચાલક મંડળમાં રાજકારણી છે એટલે એમને કોઈ રાહત ના મળવી જોઈએ. તપાસ બાદ જે અહેવાલ આવે એનો ચુસ્તપણે અમલ થાય અને આવી ઘટના ફરી ના બને એની તકેદારી આવશ્યક છે અને આ ઘટનામાં જવાબદારોને કડક સજા થવી જોઈએ કારણ કે આ ઘટનામાં માનવ જિંદગી હોમાઈ ગઈ છે.