Editorial

પાક.માં પોલીસ-સેના સામસામા

ચીનનું બગલબચ્ચું બનીને ભારત સામે ફીશિયારી મારી રહેલા પાકિસ્તાનની હાલત દિનબદિન બગડતી જઇ રહી છે. વિપક્ષે તો મોરચો માંડયો છે હવે સિંધમાં પોલીસ અને સૈન્ય આમને સામને આવી જતાં ગૃહયુદ્ધ જેવી સ્થિતિનું નિર્માણ થયું છે. સુરક્ષા દળો એક બીજા સામે વિદ્રોહ કરી અને ગોળીઓની રમઝટ ચાલે એ કોઇ લોકશાહી દેશમાં શક્ય જ નથી. સિંધના ઇન્સ્પેક્ટર જનરલ મુસ્તાક મહરનું અપહરણ કરી જવાયું છે. વિરોધ પક્ષોનો આક્ષેપ છે કે કરાચી પોલીસ પર દબાણ ઊભું કરીને પૂર્વ વડાપ્રધાન નવાઝ શરીફના જમાઇ કેપ્ટન સફદર અવાનની ધરપકડના આદેશ પર તેમની બળજબરીપૂર્વક સહી લેવા માટે તેમને ઉઠાવી જવાયા છે. આ વાત ફેલાતાં સિંધ પોલીસના અનેક અધિકારીઓ રજામાં ઉતરી ગયા છે. સફદરની ધરપકડ બાદ કરાચીમાં સિંધ પોલીસ અને સૈન્ય વચ્ચે હિંસક અથડામણ થતાં 10 જેટલા પોલીસ અધિકારી માર્યા ગયા હોવાના હેવાલ છે. લશ્કરી વડા જનરલ કમર જાવેદ બાજવાએ સિંધના આઇ.જી.ની ધરપકડ અને ‘અપહરણ’ મામલાની તપાસનો આદેશ આપ્યો છે. આ આખી ઘટનાના મૂળમાં વિપક્ષી મોરચાના હલ્લાબોલનો રાજકીય બદલો લેવાની ભાવના હોવાનું વર્તાય છે. કેપ્ટન (નિવૃત્ત) સફદર પાકિસ્તાન મુસ્લિમ લીગ (નવાઝ)ના ઉપાધ્યક્ષ અને નવાઝ શરીફના દીકરી મરિયમના પતિ છે મરિયમે ગયા રવિવારે કરાચીમાં સરકાર વિરોધી વિશાળ રેલીને સંબોધન કરતાં વડાપ્રધાન ઇમરાનને કાયર અને કઠપૂતલી વડાપ્રધાન કહ્યા હતા. આ રેલી પછી પીએમએલના બે હજારથી વધુ કાર્યકર્તા સામે કેસ નોંધવામાં આવ્યા છે. મરિયમનો આક્ષેપ છે કે રવિવારે રાત્રે જ કરાચીની હોટેલનો દરવાજો તોડીને તેમના પતિ મહમ્મદ સફદરને ગિરફતાર કરીને જેલમાં મોકલી દેવામાં આવ્યા છે. આ ઘટનાક્રમના વિરોધમાં સિંધની જનતા રસ્તા પર ઉતરી આવી છે. અનેક સ્થળે આગ ચાંપવાના અને તોડફોડના બનાવોના હેવાલ છે. સિંધના પોલીસ અધિકારીઓ રજા પર ઉતરી જતાં કરાચીમાં અરાજકતાની સ્થિતિ છે. પોલીસ અને સૈન્યની અથડામણની આગ દેશમાં પ્રસરી છે. એક હેવાલ એવા મળે છે કે ઇમરાનના રાજીનામાની માંગ સાથે દેખાવો કરી રહેલા સમૂહ પર પાક સેનાએ વાહનો ચડાવી દેતાં કેટલીય મહિલા-બાળકોનાં મોત થયાં છે અને તથ્યો બહાર ન જાય એ માટે મીડિયાના અધિકારો પર તરાપ મારવામાં આવી છે. પરિસ્થિતિ વર્તીને ભારત સરકારે ઇસ્લામાબાદ સ્થિત એલચી કચેરીના અધિકારીઓ અને કર્મચારીઓને સાવધ રહેવા જણાવી દેવાયું છે. અનેક વિસ્તારના લોકો ખુલ્લેઆમ પોલીસને સાથ દઇ રહ્યા છે. મહિલાઓ મોટી સંખ્યામાં રસ્તા પર ઊતરી આવી છે. એવામાં કહેવાય છે કે ઇમરાને પરિસ્થિતિ કાબૂમાં લેવા ચીનની મદદ માંગી પણ બીજિંગે આને તેનો આંતરિક મામલો લેખાવીને હાથ ધુત્કારી દીધો છે. આ વિદ્રોહને લીધે ઇમરાન સરકારના દિવસો ગણાઇ રહ્યા છે. લાગે છે કે પાપનો ઘડો હવે ભરાઇ ગયો છે.

કાયદાની મજાક

આસામનો આ કિસ્સો કાયદાની પ્રક્રિયાને હાસ્યાસ્પદ બનાવે છે

આસામના લમડીંગ રિઝર્વમાં એક ઘટના બની એ લોકોના નજરમાં આવી નથી. ગઈ તા. 27 સપ્ટેમ્બરના દિવસે એક દર્દનાક ઘટના બની. થયું એવું કે, એક હાથણી એના નાના બચ્ચા સાથે ચાલી જતી હતી અને એને એક માલગાડીની ઠોકર લાગી અને બન્નેના ત્યાં મૃત્યુ થયા. વન અધિકારીઓએ આ ઘટનાની ગંભીર નોંધ લઇ અને વન્ય જીવ સંરક્ષણ ધારા 1972 નીચે કેસ નોંધ્યો. તો બીજી બાજુ, રેલવેએ પ્રાથમિક તપાસ બાદ એ માલગાડીના ચાલક અને એના સહાયકને સસ્પેન્ડ કરી દીધો. બંને પગલાં જરૂરી હતા અને લેવાયા પણ પછી જે બન્યું એ આશ્ચર્યચકિત કરી મુકે એવું છે. ગઈ 20 ઓક્ટોબરે વન વિભાગે એની તપાસના અંતે ‘અભૂતપૂર્વ’ પગલું લીધું, એવું ભારતના ઈતિહાસમાં કદાચ પહેલીવાર બન્યું. વન વિભાગે પેલી માલગાડીનાં ડીઝલ એન્જિનને જપ્ત કર્યું જેની ઠોકરે હાથણી અને એનું બચ્ચું મૃત્યુ પામ્યા હતા. કોઈ માનવીની ભૂલ હોય અને એની સજા કોઈ રેલ એન્જિને ભોગવવી પડી હોય એવો આ પહેલો કિસ્સો છે અને આ ઘટનાક્રમ આપણી કાયદાકીય પ્રક્રિયા પર એક પ્રકારે કટાક્ષ છે, આખી કાયદાકીય પ્રક્રિયાને હાસ્યાસ્પદ બનાવે છે. આપણું સરકારી તંત્ર અને એના અધિકારીઓ કોઈ કાયદાનું આટલું યાંત્રિક્તાથી કાયદાનો અમલ કરી શકે એ વાત પુરવાર કરે છે કે, તંત્ર પોતાની જવાબદારી નિભાવવા માગતું નથી. આવો કિસ્સો પહેલો કે છેલ્લો નથી રહેવાનો કારણ કે આપણે ત્યાં તંત્ર કઈ રીતે કામ કરે છે એ આ કિસ્સો પુરાવા આપે છે. હાથરસની ઘટનામાં જે બન્યું એ આપણે જોયું છે. કેસને રફેદફે કરવા પોલીસે કેટલાય કાયદાઓને નેવે મુક્યા. દલિત યુવતીને હવે ન્યાય મળશે કે કેમ? એ જ સવાલ રહી ગયો છે. જો માણસના કિસ્સાઓમાં તંત્ર બેજવાબદારીપૂર્વક વર્તતું હોય તો પશુઓ માટે એ શું રહેમ કરવાના! વન્ય કાયદો બહુ કડક છે પણ એનો અમલ કડકાઈથી થતો નથી અને એનો પુરાવો આંકડાઓ આપે છે. આ જ વર્ષે સરકારે રાજ્યસભામાં આંકડા આપ્યા હતા કે 2014થી 2019 દરમિયાન દેશમાં 510 હાથીઓ મૃત્યુ પામ્યા એમાં ટ્રેન સાથે ટક્કર, વીજળીનાં કરંટ, શિકારીઓ દ્વારા શિકાર અને ઝેર આપીને મારી નાખવાના કારણો છે. ગીર અભયારણ્યમાંથી પણ ટ્રેન પસાર થાય છે અને એની અડફેટે સિંહો મૃત્યુ પામ્યાના કિસ્સાઓ અનેક છે. વન્ય વિભાગમાંથી ટ્રેન પસાર થતી હોય તો એના કેટલાક નિયમો છે. ટ્રેનની સ્પીડ કેટલી હોવી જોઈએ એનીય જોગવાઈ છે, 30 કિલોમીટરથી વધુ ઝડપથી ટ્રેન ચલાવી શકાતી નથી પણ એનો અમલ થતો નથી. રેલવે ટ્રેકની બંને બાજુએ વાડ કરવી જરૂરી છે જેથી કોઈ પશુ ટ્રેક પરથી પસાર ના થાય પણ આવા નિયમોનું પાલન થતું નથી અને વન્ય પ્રાણીઓ માનવસર્જિત બેદરકારીથી મૃત્યુ પામે છે. આસામના કિસ્સામાં ડીઝલ એન્જિન જપ્ત કરી વન વિભાગ શું સંકેત આપવા માગે છે એ સમજવું અઘરું છે. કાયદાનું મનફાવતું અર્થઘટન કરવું એ કાયદાની મજાક છે અને એટલે જ વન્ય પશુઓ મરતા રહે છે, કેસ થતા રહે છે. તંત્રમાં સંવેદનશીલતા ના આવે ત્યાં સુધી કોઈ કાયદો ગમે તેટલો કડક હોય પણ એનો અર્થ રહેતો નથી.